Το τρισυπόστατο του εγκεφάλου

Τι είναι ο Ερπετοειδής Εγκέφαλος και μήπως ο Ερπετοειδής εγκέφαλος σου σε ελέγχει;

Το 1960 ο Αμερικάνος νευροεπιστήμονας Dr. Paul MacLean δημιούργησε το μοντέλο του τρισυπόστατου εγκεφάλου, μιας απλουστευμένης ερμηνείας του τρόπου που δουλεύει ο ανθρώπινος εγκέφαλος και πως αυτός εξελίχθηκε στους αιώνες. Χώρισε τον εγκέφαλο σε τρεις βασικές κατηγορίες με την πρώτη και αρχαιότερη απ’ αυτές εκείνη που συχνά αναφερόμαστε ως ερπετοειδής εγκέφαλος.

Ο Ερπετοειδής Εγκέφαλος

Ο ερπετοειδής εγκέφαλος εξελίχθηκε πριν από 100 εκατομύρια χρόνια και είναι υπεύθυνος για την επιβίωση μας. Αποτελείται από το βασικά γάγγλια και ελέγχει τις ασυνείδητες λειτουργίες: Τον χτύπο της καρδιάς, την λειτουργία των οργάνων και την αναπνοή.

Είναι υπεύθυνος για την επιβίωση μας, για την αντανακλαστική λειτουργία μας με Φυγή, Πάλη ή Ακινησία, για την σεξουαλική συμπεριφορά, τον Θυμό σε σχέση με τον κίνδυνο και πάνω απ’ όλα, τον Φόβο. Οι πράξεις και τα συναισθήματα τα οποία πηγάζουν απο τον ερπετοειδή εγκέφαλο γίνονται αυτόματα και αντανακλαστικά χωρίς να χρειάζεται εμείς να σκεφτούμε.

Ο Μεταιχμιακός εγκέφαλος

Ο Μεταιχμιακός εγκέφαλος περιβάλλει τον ερπετοειδή εγκέφαλο και πιστεύεται ότι αναπτύχθηκε στα πρώτα θηλαστικά. Τα κύρια μέρη του είναι ο Ιππόκαμπος, η Αμυγδαλή και ο Υποθάλαμος. Καταγράφει τις αναμνήσεις συμπεριφορών που παρήγαγαν επιθυμητές ή ανεπιθύμητες εμπειρίες και είναι υπεύθυνος για τα περισσότερα από τα συναισθήματα μας.

Είναι επίσης υπεύθυνος για τον μηχανισμό σύγκρισης και αντίθεσης που τελικά οδηγεί στην κρίση. Ελέγχει πολύ μεγάλο μέρος της συμπεριφοράς μας αν και κατά κάποιο τρόπο ασυνείδητα.

Ο Μετωπιαίος ορθολογικός εγκέφαλος

Το τρίτο μέρος του εγκεφάλου το οποίο ο Dr. MacLean αναγνώρισε είναι ο Μετωπιαίος Ορθολογικός εγκέφαλος και είναι το τελευταίο που αναπτύχθηκε, πριν από περίπου 40.000 χρόνια. Απαντάται μόνο στα ανώτερα θηλαστικά όπως στους πιθήκους, στα δελφίνια και στους ανθρώπους.

Αυτό το μέρος του εγκεφάλου στεγάζει την ικανότητα μας να εξηγούμε, να φανταζόμαστε, να δημιουργούμε και να συνθέτουμε καθώς και να επιλύουμε προβλήματα. Είναι το μέρος που ζει ο ανώτερος εαυτός μας.

Επιτηρεί τον υπόλοιπο εγκέφαλο και παρατηρεί την διάθεση και τις αντιδράσεις του ερπετοειδούς και μεταιχμιακού εγκεφάλου. Είναι αυτός που ευθύνεται για το αίσθημα της συμπόνοιας που νοιώθει κάποιος.

Το πρόβλημα είναι ότι ο Μετωπιαίος Ορθολογικός εγκέφαλος χρειάζεται να ενεργοποιηθεί συνειδητά.

Όταν ζούμε σε ένα μόνιμο καθεστώς θυμού ή φόβου, ή ακόμη και σε ένα συνεχές καθεστώς άγχους και αγωνίας – κάτι συνηθισμένο αυτή την εποχή – εν τέλει αγωνιζόμαστε για την επιβίωση μας. Και τι ελέγχει τον νου όταν χρειάζεται να επιβιώσουμε; Ο ερπετοειδής εγκέφαλος.

Οι έντονα στρεσογόνες ζωές μας μας κρατούν στην κατάσταση Πάλης ή Φυγής, ακόμη και όταν δεν υπάρχει πραγματικός κίνδυνος.

Μην παρεξηγηθώ, χρειαζόμαστε τον ερπετοειδή μας εγκέφαλο – είναι εκείνο το μέρος του εγκεφάλου μας που ενεργοποιεί την αντανακλαστική μας αντίδραση να πηδήξουμε στην άκρη όταν αντιληφθούμε ένα αμάξι να έρχεται κατα πάνω μας. Ενεργοποιείται χωρίς εμείς να χρειάζεται να το σκεφτούμε, πράγμα πολύ χρήσιμο όταν μας καταδιώκει μια αρκούδα ή όταν γλυστράει το αυτοκίνητο σε μια στροφή στην κορυφή ενός βουνού.

Προστατεύει τις ζωές μας πολύ γρηγορότερα απ’ όσο χρόνο θα χρειαζόμασταν εμείς να ενεργοποιήσουμε τις ικανότητες μας να συνδυάσουμε, αναλύσουμε και εξηγήσουμε ώστε να αποφασίσουμε προς ποιά κατεύθυνση θα στρίψουμε το τιμόνι ή αν θα μπορούσαμε να διαπραγματευτούμε με την αρκούδα.

Ο ερπετοειδής εγκέφαλος αντιδρά και μας κάνει θυμωμένους, επιθετικούς και υπερευαίσθητους.
Πως μπορεί να χρησιμοποιηθεί ο ερπετοειδής εγκέφαλος για την χειραγώγησή μας

Όσοι ασχολούνται με την διαφήμιση και την πολιτική, γνωρίζουν καλά την δύναμη του ερπετοειδούς εγκεφάλου να μας εμποδίζει να σκεφτόμαστε. Υπάρχουν ιστοσελίδες αφιερωμένες στην εκπαίδευση ανθρώπων του μάρκετινγκ ως προς τον τρόπο του να πυροδοτούν τις αντιδράσεις του ερπετοειδούς εγκεφάλου των υποψήφιων αγοραστών των προϊόντων τους έτσι ώστε να μην σκεφτούν ξανά πριν τελικά αγοράσουν.

Γιατί τα αυτοκίνητα είναι διακοσμημένα με σέξυ κορμιά; Γιατί ο ερπετοειδής εγκέφαλος αναγνωρίζει ένα σεξουαλικό σύμβολο σε σχέση με το αυτοκίνητο και, με τον δικό του πρωτόγονο τρόπο, θεωρεί ότι αν έχει αυτό το αυτοκίνητο, αυτό θα του εξασφαλίσει και σεξ.

Γιατί μας λένε να είμαστε σε εγρήγορση για τρομοκρατικές επιθέσεις; Γιατί όσο φοβόμαστε, ο ανώτερος τρόπος σκέψης μας δεν λειτουργεί αρκετά καλά ώστε να αναγνωρίσει μια στρατηγική ανακατανομής του παγκόσμιου πλούτου.

Αναφορές σε εθνικά ιδεώδη απευθύνονται στην κυριαρχική-διεκδικητική φύση του ερπετοειδούς εγκεφάλου. Το σεξ πουλάει. ο φόβος παραλύει. Και τα δυο σβήνουν την ικανότητα μας να κρίνουμε και να αξιολογήσουμε.

Το άγχος πυροδοτεί τον ερπετοειδή μας εγκέφαλο

Οι ψυχολόγοι γνωρίζουν ότι προκειμένου να θεραπεύσουν κάποιον με μετατραυματικό στρες πρέπει πρώτα να εγκαταστήσουν μια αίσθηση ασφάλειας και σιγουριάς. Ο ερπετοειδής εγκέφαλος συχνά βρίσκεται σε λειτουργία ακόμη και πολύ μετά από μια τραυματική εμπειρία και όταν έχει τον έλεγχο, ο σκεπτόμενος εγκέφαλος σταματάει.

Είναι αδύνατον να αξιολογησεις και να επεξεργαστείς συναισθήματα όταν ο ερπετοειδής σου εγκέφαλος ακόμη ουρλιάζει: “ΤΡΕΞΕ!”

Οι εκπαιδευτικοί επίσης γνωρίζουν ότι τα παιδιά τα οποία είναι παραμελημένα ή βιώνουν βίαιες καταστάσεις συχνά παρουσιάζουν μαθησιακές δυσκολίες.

Αυτά τα παιδιά ζουν μέσα σε τόσο ηψηλά επίπεδα άγχους που οι ερπετοειδείς εγκέφαλοι τους έχουν αναλάβει την διαχείρηση ώστε να επιβιώσουν. Το μέλλημα τους είναι να καταφέρουν να ανταπεξέλθουν στην ημέρα, να εξασφαλίσουν αρκετό φαγητό, να μην τα χτυπήσουν ή τους φωνάξουν.

Όταν η προσοχή είναι στραμένη στην επιβίωση, ο σκεπτόμενος νους δεν ενδιαφέρεται να διαβάσει, να γράψει ή να κάνει μαθηματικά, ούτε καν να τους ριξει μια ματιά. Ο ερπετοειδής εγκέφαλος ενεργοποιεί το ένστικτο επιβίωσης αλλά εμποδίζοντας την λειτουργία του Μετωπιαίου Ορθολογικού εγκεφάλου, τα εμποδίζει να θριαμβεύσουν.

Αυτό ισχύει για όλους μας. Όταν ζούμε σε ένα καθεστώς φόβου και άγχους, θα συνεχίσουμε να εργαζόμαστε σε μια δουλειά που μισούμε. Θα κάνουμε πράγματα για τα οποία ντρεπόμαστε ώστε να εξασφαλίσουμε το σεξ που χρειαζόμαστε.

Θα ξεχάσουμε τα παιδικά μας όνειρα και το κάλεσμα του Ανώτερου Εαυτού μας γιατί απλά όλα αυτά είναι πολύ τρομακτικά.

Το άγχος ανακόπτει την ικανότητα μας να θριαμβεύσουμε εστιάζοντας την προσοχή μας απλά στο να επιβιώσουμε.

Ο Seth Godin στο βιβλίο του Linchpin: Are you indispensable? λέει:

“Ο ερπετοειδής εγκέφαλος είναι πεινασμένος, φοβισμένος, θυμωμένος και ερεθισμένος. Το μόνο που θέλει είναι να φάει και να είναι ασφαλής. Θα παλέψει (μέχρι θανάτου) αν χρειαστεί αλλά θα προτιμούσε να το βάλει στα πόδια. Απολαμβάνει τις βεντέτες και δεν έχει κανένα πρόβλημα να θυμώσει. Τον νοιάζει τι λένε όλοι οι άλλοι γιατί η θέση του στην φυλή είναι απαραίτητη για την επιβίωση του….

Ο ερπετοειδής εγκέφαλος δεν είναι μια ιδέα. Είναι πραγματικός και ζει στην κορυφή της σπονδυλικής σου στήλης, αγωνιζόμενος για την επιβίωση σου. Αλλά, φυσικά, επιβίωση και επιτυχία δεν είναι το ίδιο πράγμα. Ο ερπετοειδής εγκέφαλος είναι ο λόγος που φοβάσαι, ο λόγος που δεν παράγεις όλη εκείνη την τέχνη που μπορείς, ο λόγος που δεν ολοκληρώνεις τα πράγματα όταν χρειάζεται. Ο ερπετοειδής εγκέφαλος είναι η πηγή της αντίστασης.“

Πως να τιθασεύσεις τον ερπετοειδή εγκέφαλο.

Παρ’ όλα αυτά ο ερπετοειδής εγκέφαλος μπορεί να τιθασευτεί. Φυσικά τον χρειαζόμαστε – είναι ένας πολύ καλός φίλος σε στιγμές κρίσης, αλλά δεν θέλουμε να κάνει κουμάντο όλη την ώρα.

Ευτυχώς, ως λογικά όντα, έχουμε την δυνατότητα να παρατηρούμε τις συμπεριφορές, σκέψεις και συναισθήματα μας με τον απίθανο Μετωπιαίο Ορθολογικό Εγκέφαλο, τον πραγματικό καπετάνιο του πλοίου μας.

Ορειβάτες, οδηγοί αγώνων, διασώστες σε επικίνδυνα μέρη – όλοι αυτοί οι άνθρωποι έρχονται αντιμέτωποι με τους φόβους τους: Τις κραυγές του σώματος να κατέβει απο τον βράχο, την ανακοπή της ταχύτητας ή την ασφάλεια του σπιτιού.

Ο καθένας που ξεφεύγει από το σύστημα επιλέγει να αγνοήσει τον ερπετοειδή εγκέφαλο του και τις βασισμένες στον φόβο τεχνικές χειραγώγησης της κυβέρνησης, της διαφήμισης και των πωλητών. Απαιτεί κουράγιο, αλλά όχι τόσο πολύ, αν χρησιμοποιήσουμε ένα απλό εργαλείο…. την Αναπνοή.

Η δύναμη της αναπνοής

Η αναπνοή συνήθως γίνεται με ασυνείδητο τρόπο, χωρίς προσπάθεια, ελεγχόμενη από τον ερπετοειδή εγκέφαλο αλλά είναι μια λειτουργία του την οποία μπορούμε και να ελέγξουμε.

Σε μια στιγμή κρίσης – σταμάτησε και πάρε μια αναπνοή. Εισέπνευσε και εξέπνευσε, βαθειά και αργά, μέχρι κάτω χαμηλά στο στομάχι σου. Αυτό αποσιωπά αμέσως το αντανακλαστικό του Φύγε ή Πολέμα και είναι η πρώτη τεχνική που διδάσκεται κάποιος που υποφέρει από άγχος.

Όταν η αναπνοή είναι ήρεμη, ο νους ακολουθεί και θα είσαι ικανός να αποσυνδεθείς από τις παρορμήσεις του ερπετοειδούς εγκεφάλου σου και να επαναφέρεις την λογική. Μπορείς έτσι συνειδητά να επαναφέρεις την επικέντρωση της προσοχής στον Ορθολογικό Μετωπιαίο Εγκέφαλο. Πραγματοποιώντας αυτή την αλλαγή εστίασης έχεις και πάλι τον έλεγχο. Όπως είπε και ο Αϊνστάιν:

“Δεν μπορείς να επιλύσεις ένα πρόβλημα με την ίδια λογική που το δημιούργησε. Πρέπει να μάθεις να βλέπεις τον κόσμο με καινούργια ματιά.”

Επιτηδευμένα ενεργοποιώντας την συνειδητότητα σου είναι ο μόνος τρόπος να απαλλαγείς από τις επιπλοκές του ερπετοειδούς εγκεφάλου.

Εξασκώντας την συνειδητή αναπνοή θα σε βοηθήσει να αποσυνδεθείς από τον ερπετοειδή εγκέφαλο σου.
Παράμεινε συνειδητός
Το να παραμείνεις συνειδητός είναι το κλειδί.

Δεν χρειάζεται απαραίτητα να διαλογιστείς, απλά επικέντρωσε την προσοχή σου στην αναπνοή, επιβράδυνε την, παρατήρησε όποιες αισθήσεις την συνοδεύουν ή συμβαίνουν στο σώμα σου, όποια συναισθήματα συνδέονται με τις σκέψεις σου και συνειδητά επέτρεψε τους να φύγουν.

Επικέντρωσε τις σκέψεις σου σε κάτι το οποίο σε κάνει να νοιώθεις καλά και σε αναπτερώνει – σε ενδυναμωτικές σκέψεις.

Ο ερπετοειδής εγκέφαλος αντιλαμβάνεται τις σκέψεις σαν να συμβαίνουν πραγματικά, έτσι αν συνειδητά κάνεις μια γαλήνια και χαρούμενη σκέψη ο ερπετοειδής εγκέφαλος σου θα αναπαυθεί και θα ηρεμήσει. Όπως είπε και η Susan Jeffers,

“Νιώσε τον φόβο και κάντο ούτως ή άλλως.”

Με την επανάληψη αυτή η διαδικασία γίνεται ολοένα και ευκολότερη.

Ο ερπετοειδής εγκέφαλος δεν θα εμπλακεί σε μια τέτοια αντιπαράθεση. Θα εξακολουθεί να πυροδοτείται, θα εξακολουθεί να είναι εκεί να πατήσει ακαριαία το φρένο όταν χρειαστεί αλλά θα είμαστε ικανοί να παλέψουμε γι’ αυτά που πιστέυουμε όταν μας λέει να σιωπάσουμε.

Θα είμαστε ικανοί να επιτύχουμε τους στόχους μας και να ζήσουμε τα όνειρά μας.

Κείμενο: Edwina Shaw
Συγγραφέας φαντασίας και δασκάλα εργαστηρίων που συνδυάζουν την yoga με το γράψιμο, ζει και εργάζεται στην Αυστραλία.
Μετάφραση: nlplife.org
Αρχική δημοσίευση: UPLIFT